ભારતીય બંધારણ 11&12 (મૂળભૂત અધિકારો અને રાજ્યની વ્યાખ્યા બંધારણમાં)

.                બંધારણ-11

.                  ભાગ-3

.             "મુળભૂત અધિકારો"

◆ ભાગ 3 ને ભારતીય બંધારણનો મેગ્નાકાર્ટા કહેવામાં આવે છે.

◆ભારતના બંધારણના મૂળભૂત અધિકારો અમેરિકાના બંધારણ થી પ્રભાવિત છે.

◆સૌપ્રથમ અધિકારોની માંગ બલગંગાધર તિલક દ્વારા કરવામાં આવી હતી.

◆ત્યારબાદ 1928મા મોતીલાલ નેહરુના નહેરુ રિપોર્ટમાં  અને 1931ના કરાંચી અધિવેશનમાં (કોંગ્રેસ) મૂળભૂત અધિકારોની માંગ કરવામાં આવી.

◆બંધારણમાં મૂળભૂત અધિકારોને  સ્થાન આપવા સરદાર પટેલની અધ્યક્ષતામાં એક સમિતિ બનાવવામાં આવી.

◆આ મૂળભૂત અધિકારો રાજયમાટે નકારાત્મક છે.કેમકે તે રાજ્યોની વિરુદ્ધ આપવામાં આવ્યા છે.( અનુચ્છેદ 12 મુજબ ની રાજયની વ્યાખ્યા.)

◆ મૂળભૂત અધિકારો દાવાપત્ર અને ન્યાયસંગત છે.તેને સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટ નું સંરક્ષણ પ્રાપ્ત છે.

◆આ અધિકારો રાજ્ય અને વ્યકતિ બંનેની વિરુદ્ધમાં રક્ષણ આપે છે.

◆મૂળભૂત અધિકારો પહેલા 7 હતા પરંતુ મિલકતના અધીકાર ને અનુચ્છેદ 31માંથી રદ કરી અનુચ્છેદ 300A માં કાયદાકીય અધિકાર તરીકે સ્થાપિત કરાયો છે.

◆હાલના મૂળભૂત અધિકારો નીચે મુજબ છે.

●{1}  સમાનતાનો અધિકાર

●{2}  સ્વતંત્રતાનો અધિકાર

●{3}  શોષણ સામેના અધિકારો

●{4}  ધાર્મિક સ્વતંત્રતાનો અધીકાર

●{5}  શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક અધિકાર

●{6}  બંધારણીય ઇલાજોનો અધિકાર

આગળ આવનારા ભાગોમાં આ બધા અધિકારો વિસ્તૃત રીતે સમજાવામાં આવશે તો પોસ્ટ વાંચતા રહો અને પેજ ને લાઈક અને શેર કરો.

.           બંધારણ -12

.           અનુચ્છેદ~12 અને અનુચ્છેદ~13

★અનુચ્છેદ-12~ રાજયની વ્યાખ્યા

■ કેન્દ્ર અને રાજ્યના ધારકીય અને કારોબારી અંગો

■નગરપાલિકા, પંચાયત જેવી સ્થાનિક સંસ્થાઓ.

■તમામ સરકારી કંપનીઓ,કાયદાકીય  સંસ્થાઓ ,નિગમો તેમજ સરકારના નિયંત્રણ હેઠળની તમામ સંસ્થાઓ

●ઉપર દર્શાવેલ સંસ્થાઓ અથવા તેમાં કામ કરતી વ્યકતીઓ પણ રાજ્યની વ્યાખ્યામાં ગણવામાં આવશે.

આ રાજ્ય એટલે આપડા રાજ્યો છે એ નઈ પરંતુ આગળ આવતા મૂળભૂત અધિકારો કોની વિરુદ્ધ મેળવી શકાશે તેને અનુલક્ષી ને આપેલ ટૂંકું સ્વરૂપ.

★અનુચ્છેદ~13

● એવા તમામ કાયદાઓ કે જે મૂળભૂત અધિકારોમાંના કોઈ પણ અધિકારને સુસંગત નથી અથવા તેનુ ઉલ્લંઘન કરે છે તો તેને રદબાતલ ગણવામાં આવશે.

●અહીં કાયદાની વ્યાખ્યામાં સંસદ કે વિધાનમંડ દ્વારા બનાવવામાં આવતા કાયદા ઉપરાંત રાષ્ટ્રપતિ કે રાજ્યપાલ દ્વારા બાર પાડવામાં આવતા વટ હુકમનો સમાવેશ થશે.

 નોંધ- સંસદ દ્વારા તૈયાર થતા બંધારણીય સુધારાના કાયદાનો સમાવેશ કાયદાની વ્યાખ્યામાં નથી થતો.

*કૌશલ આસોડિયા*